Je hoort en leest regelmatig over tieners en jongvolwassenen die kampen met allerlei mentale klachten. Wat ze ervaren kan eruitzien als druk van school, het moeten presteren, gevoelens van stress, suïcidale gedachten, angsten, alles wat ze moeten doen en waar ze aan moeten voldoen, pesterijen op school en/of sociale media, verslavingen. Wat is er toch aan de hand? In wat voor toestand zijn we geraakt dat het zo slecht gaat met veel van onze jongeren?
Een paar weken geleden bracht ik 24 uur door in een bos. Zonder telefoon, klok, elektriciteit, internet, stromend water of fatsoenlijke tent. Wat was dat fijn! Ik merkte hoe het mij ontspande, hoe m’n hoofd tot rust kwam, hoe mijn zintuigen opengingen. M’n gedachten dwaalden af naar een korte vakantie tijdens ons familiebezoek aan de Filipijnen 2 jaar geleden. Twee nachtjes verbleven we bij een resort van kennissen. Dit Nederlandse stel is hier een jaar of 10 geleden mee gestart op een afgelegen strand. Ze wonen letterlijk op het strand met hun zoontjes van toen 6 en 4. Hun hutjes zijn prachtig en tegelijk zeer eenvoudig qua opzet: een goed houten frame met dik wit zeil als muur, behalve langs de bovenrand en de hele voorkant. Daar is het van horrengaas. Vanuit je hutje zie en voel je de zee, de bomen, de wind, de warmte (of juist niet), de geluiden. In het hutje staat een goed bed, 2 planken om spullen op te leggen, 3 haakjes voor kleding, gordijnen. Er is een badkamer met douche, een stang voor je handdoek, wc, toiletpapier, goede wastafel. Buiten op de veranda staan 2 stoelen, een tafeltje, een bakje water om je voeten in af te spoelen en een matje. Dat is het. Heel leeg, en meer heb je ook niet nodig.
De verbinding met internet is erg traag. Elke ochtend zetten ze de generator voor 2 uur aan en alleen dan is er elektriciteit. Geen airco, geen ventilator. Lampen op zonne-energie in het huisje branden beperkt in de avond. Zelf wonen ze aan de rand van het resort ook in zo’n hutje, maar dan iets groter.
Het strand is afgelegen. Er is een kleine community van Filipijnse mensen die in eenvoudige huisjes wonen. Geen grote winkels of een markt. Alleen wat kleine winkeltjes aan huis waar je proefmonsterformaat zakjes met shampoo, pinda’s, kruiden, wasmiddel kunt kopen. Soms wat knoflook, uien, tomaat, aubergine, eieren, blikjes corned beef, flesjes olie en azijn, suiker, zout. En uiteraard snoepjes, sigaretten en flesjes sterke drank.
Het strand is paradijselijk mooi! Bij een kalme zee kan je zo voor het resort zwemmen of snorkelen. Vaak zijn er golven en trekt het strand veel surfers. Zeeschildpadden leggen er hun eieren. En er zijn ook ongemakken. Muggen bijvoorbeeld, een bekend ongemak bij een bezoek aan de tropen. Of neem de onbekendere niknik’s, zandvliegjes. Zodra ik zo’n klein, zwart stipje op mijn been zie, zal ik niet meer stilstaan. Ik voel regelmatig medelijden met toeristen die, nietsvermoedend en nog zonder enige opgebouwde weerstand tegen deze monstertjes, op een ‘niknik-strand’ hebben gelegen en een dag later ontdekken dat ze onder de jeukende bultjes zitten. Eenmaal opengekrabd kan je nog weken last houden van deze jeukende, vochtafscheidende bultjes en mag je hopen dat ze niet gaan ontsteken. Op dit soort stranden smeer ik me nu volledig in met babyolie die de beestjes van m’n benen laat glijden. Ook geen pretje al die olie in de hitte, maar beter dan beten van niknik’s!
Maar goed, terug naar ons korte verblijf op dit strand. In het open restaurant had ik een gesprekje met de oudste van het gezin dat dit resort in eigendom heeft. Hij vertelde dat ze over 5 nachtjes slapen naar Nederland zouden gaan. Weer voor het eerst in meer dan 3 jaar. Ik zei tegen de moeder dat het vast een grote overgang zal zijn voor de kinderen die zo gewend zijn aan het wonen op dit afgelegen strand. Toen begon ze daar wat over te vertellen. Dat toeristen die daar komen vaak zeggen dat ze het zo heerlijk vinden om even helemaal disconnected te zijn. Ze vervolgde: “Terwijl wij, als wij in een grotere stad of Manila zijn, het gevoel hebben disconnected te zijn. We zijn dan voornamelijk binnen in het hotel, een winkelcentrum of bij een instantie om papieren te regelen. En binnen in die gebouwen merk je niets meer. Hier voel je alles wat er gebeurt. Als het vochtiger wordt of gaat regenen bijvoorbeeld, dan voelen we dat al. We weten precies wat het weer gaat doen. Meestal als we in zo’n hotel aankomen doen we eerst onze slippers uit. We gaan dan met onze blote voeten op de grond staan om zo toch weer even iets het gevoel te krijgen in verbinding te staan met de omgeving.”
De toeristen ervaren disconnected te zijn wanneer ze bij verblijf op hun resort grotendeels loskomen van werkelijkheden: geen appjes, nieuws, sociale media, e-mails, de neiging om te winkelen, consumeren, auto’s, drukte,… Ze zijn even niet omgeven door technologie en alles wat dit vraagt van je rationaliteit. Ze raken in wisselwerking met hun omgeving. Je staat op als de zon opkomt of als het te warm wordt in je hutje. Op het heetst van de dag voel je je loom worden en zoek je een hangmat op. Je merkt bij zonsondergang dat er meer niknik’s zijn op het strand en gaat terug naar het restaurant. Het ritme van wat er in de omgeving gebeurt bepaalt je dag, synchrone tijdsbeleving overheerst. Het is een overgang van werkelijkheid naar realiteit en toeristen ervaren die overgang als weldadig.
Het Nederlandse stel is gewend om in omgevingen te zijn waar evolutionaire betekenisgeving overheerst, waar synchrone tijdsbeleving de dag bepaalt. Zij ervaren disconnected te zijn juist wanneer ze in omgevingen komen waar ze de verbinding met de realiteit kwijt zijn en waar werkelijkheden domineren: er komt van alles tussen hen en de wisselwerking met hun omgeving in te staan: muren, airco’s, asfalt. Ze moeten van een klok uitgaan, monochroon de tijd beleven, afspraken nakomen bij instanties op bepaalde tijden en volgens vaste protocollen. Het is een overgang van in wisselwerking kunnen zijn met je omgeving, naar het gehoorzamen van ordeningen en systemen. Het is een overgang van evolutionaire naar rationele betekenisgeving.
Als je in westerse culturen leeft ervaar je werkelijkheden als normaal, als vanzelfsprekend. Je bent je er niet van bewust wat de dominantie van werkelijkheden met je doet. Pas wanneer je in een omgeving komt waar de realiteit leidend is, ervaar je hoe prettig dit is. Het ontspant, geeft ruimte, er is tijd. Je merkt dat vanuit wisselwerking met de omgeving als vanzelf dingen ontstaan die daar en op dat moment passend zijn. Wanneer gaan we kinderen weer ruimte geven om zich in wisselwerking te kunnen ontwikkelen? Wanneer stoppen we om kinderen in werkelijkheden onder te dompelen? Als we kinderen in wisselwerking opvoeden en onderwijs geven, is het realistisch om te verwachten dat veel problemen die we nu maatschappelijk hebben als een soort mist zullen oplossen. Daar droom ik nu al van.
Nicolien Pul
