Onlangs was er het televisiedebuut van Ger Koopmans als nieuwe voorzitter van LTO Nederland, de club die zichzelf ziet als ‘dé ondernemersorganisatie voor Nederlandse boeren en tuinders’. LTO Nederland behartigt naar eigen zeggen de belangen van 35.000 leden door te werken aan ‘een gunstig ondernemersklimaat voor agrariërs in Nederland en Europa’. De organisatie zet zich in voor een gezonde omgeving en heeft volop oog voor belangrijke maatschappelijke uitdagingen op het gebied van klimaat, energie, waterkwaliteit, natuur en landschap. Zo staat het althans op de LTO-website.
De agrarische sector in Nederland (en Europa) verkeert echter in diepe crisis. Overal loopt het vast. De natuur bezwijkt onder de agrarische druk; er is een mestoverschot; de waterkwaliteit is aangetast en de watervoorraden staan onder druk; de grootschalige toepassing van bestrijdingsmiddelen decimeert de bijenstand en andere insectenpopulaties waardoor, om maar iets te noemen, de bevruchting van planten in gevaar komt; de biodiversiteit neemt in hoog tempo af waardoor ecologische rampen op ons afkomen; het ruimtebeslag van agrarische grond blokkeert de hoogstnoodzakelijke woningbouw; de vraag naar goedkope arbeidskrachten stimuleert immigratie; klimaatverandering bedreigt oogsten.
Ronkende taal die de diepe crisis negeert
Maar welk beeld laat LTO van zichzelf zien op haar website? Bij elk onderdeel van de agrarische sector wordt een florissante beschrijving gegeven van al het moois dat in Nederland tot bloei is gekomen. Neem als voorbeeld de tekst over de kalverhouderij. Als je die leest zou je bijna als kalf geboren willen zijn. Dierenwelzijn, gezondheid en verduurzaming voorop. Geen woord over de import van een miljoen kalveren per jaar uit Zuid-Amerika die hier worden grootgebracht en vervolgens tot vlees worden verwerkt voor de export, terwijl wij in Nederland letterlijk in de shit achterblijven. Geen woord natuurlijk over het immense dierenleed van het scheiden van kalveren van hun moeder, om maar te zwijgen over de behuizing en het transport van kalveren. Zo zijn er ronkende teksten over elke sector. Alles is prachtig en duurzaam. Nergens wordt gesproken over verantwoordelijkheid van de agrarische sector voor veroorzaakte schade aan samenleving en milieu. Nergens wordt de noodklok geluid. Nergens is er aanzet tot een paradigmawisseling. Er wordt wel in algemene termen gesproken over transities, maar het betreft dan uitsluitend technische modificaties en technologische vernieuwing, die overigens alleen kan worden gefinancierd door subsidies en schaalvergroting van de bedrijven. Maar dat laatste wordt er niet bij gezegd.
LTO Nederland is een krachtige en machtige lobbyorganisatie met zelfs een eigen vestiging in Brussel voor de Europese lobby. Van oudsher wordt de voorzitter gevonden binnen de CDA-gelederen, die overigens al aardig zijn uitgedund. De reeds genoemde nieuwe voorzitter Ger Koopmans gaf een tijdje terug zijn eerste lobbypraatje voor Nieuwsuur. Aanleiding was de politieke storm rond de maatregelen van minister Adema op het gebied van het terugdringen van het mestoverschot. Thans worden er op jaarbasis 300.000 tankwagens vol mest meer uitgereden dan de Europese regels op het gebied van de waterkwaliteit toelaten. Dat is 17 % meer dan toegestaan. Omdat de zogeheten derogatie (uitzonderingspositie) van Nederland door de Europese Commissie niet wordt verlengd wegens het uitblijven van resultaten op het gebied van verbetering van de waterkwaliteit, zit er niets anders op dan de veestapel met een kwart te verminderen, hetgeen overigens niet alleen op grond van de slechte waterkwaliteit nodig is. Adema heeft hier 3 miljard euro voor over. In de Tweede Kamer hadden de partijen die thans aan de formatietafel zitten het met elkaar aan de stok gekregen. Ger Koopmans zag het kort samengevat zo: ‘Het probleem zit hem in de opeenstapeling van maatregelen. Er is een paar jaar meer tijd nodig voor de sector om maatregelen te nemen. Alleen echt vrijwillige opkoopregelingen zijn acceptabel. Er is al heel veel gedaan waardoor de waterkwaliteit sterk is verbeterd. Er moet maatwerk komen per bedrijfstak. Boeren moet perspectief geboden worden.’
Ziet LTO nieuwe perspectieven en durft ze die aan?
Ik wil een poging doen te beschrijven hoe de ambities van LTO zouden kunnen, of liever gezegd moeten worden waargemaakt. Hoe zou LTO in dit veld van uitdagingen een positieve rol kunnen spelen? Welk soort agrarisch ondernemerschap zou ze dan bevorderen? Niet het neoliberale ondernemerschap gestuurd door technologie, schaalvergroting, winstmaximalisatie, het afwentelen van toegebrachte schade op de omgeving en het eigenbelang voorop. Kortom niet het ondernemerschap met een dominante rationele-zelfreferentiële oriëntatie, om in Sezen-termen te spreken. In plaats daarvan zou LTO Nederland zich kunnen inzetten voor boeren en tuinders die, in wisselwerking met de omgeving en elkaar, agrarische activiteiten ontwikkelen waarbij natuur gezond blijft of waarbij zieke natuur en ‘productieomgevingen’ zich kunnen herstellen. LTO zou dan moeten werken aan het bevorderen van een eerlijke en verantwoorde prijsontwikkeling van voedsel en daartoe haar invloed aanwenden in de richting van supermarkten en landbouwcoöperaties.
Over coöperaties gesproken nog iets: oorspronkelijk waren organisaties als bijvoorbeeld Campina in het leven geroepen om de krachten van boeren te bundelen en om activiteiten te centraliseren waardoor de boeren economisch sterker kwamen te staan. Daar is niets meer van over, zoals er ook niets meer over is van het coöperatieve karakter van de Rabobank. De grote landbouwcoöperaties zijn de neoliberale bastions in de agrarische sector, die schaalvergroting van het boeren bedrijfsleven bevorderen, zo niet afdwingen, die innovatie louter zien als technologische verbetering van het productieproces, die economische groei van de landbouwsector willen bevorderen, die denken in termen van afzetmarkten in plaats van maatschappelijke omgeving.
Hoe mooi zou het zijn als LTO boeren zou helpen zich te wapenen tegen al dat neoliberale geweld en hen bijstaat sociaal verantwoord ondernemerschap te ontwikkelen met veel meer oog voor natuur en milieu? LTO kan boeren helpen een nieuwe generatie van coöperatieve verbanden te smeden die in wisselwerking staan met de samenleving en zo ook respect afdwingen voor de activiteiten die ze ondernemen. LTO Nederland zou een voortrekkersrol kunnen spelen binnen de agrarische sector in een paradigmawisseling, van een neoliberaal beleid naar het ondersteunen van betrokkenen zodat ze kunnen uitgaan van gezonde wisselwerking met alles wat leeft.
Ik zou zeggen: Koopmans, pak dit op en houd eens op met achteruit leunen in afwachting van het verlossende woord van de overheid. Niet lobbyen om dingen tegen te houden, maar het voortouw nemen om in de sector zelf veranderingen en initiatieven te bemoedigen van mensen die uitgaan van wisselwerking. Probeer LTO om te vormen tot een brancheorganisatie nieuwe stijl die geen onderdeel is van een systeem dat is vastgelopen.
Auke de Vries
