Ik ken hem als een goed mens, maar hij heeft een duidelijke mening over mensen uit andere culturen, immigranten. Ze zijn lui, deugen niet, je kunt niet op ze rekenen, ga zo maar door. Als ik aan hem vraag “Maar die ene man die je kent via je vrijwilligerswerk dan? Of die jongen bij de voetbal?”, krijg ik terug dat hij hen niet bedoelde. Hen kent hij en zij zijn hartstikke fijne lui.
Mijn partner komt uit een andere cultuur, de Filippijnen. Toen een collega hem als immigrant benoemde, merkte ik dat ik daar last van had: immigrant is in deze tijd een beladen begrip. Ik bleef er nog dagen aan denken. Wat ik al heel lang van hem ken en ervaar kwam bovendrijven. Hij laat elke dag met zijn gedrag zien wat wij in onze cultuur voor een groot deel zijn kwijtgeraakt: sociale betekenisgeving. Ik probeer het aan de hand van wat voorbeelden onder woorden te brengen.
Met onze jongste van 4 kwam ik afgelopen vrijdag thuis. Ik had hem net opgehaald uit school. Op mijn mededeling dat we gingen eten zei hij: “Ik wil niet eten, ik mag het zelf bepalen. Ik mag alles zelf bepalen!” Ik ergerde me aan zijn antwoord en het was een signaal dat ze op school bezig waren geweest met het lespakket over hoe je met elkaar omgaat. Prima dat kinderen op school leren grenzen aan te geven maar het stimuleert ook zelfreferentialiteit. En die vorm van betekenisgeving is volgens mij kenmerkend voor het onderwijs in Nederland. Ik probeer thuis sociale omgang aan mijn kinderen aan te reiken en bemerk door wat ik zie in het gedrag van mijn partner dat ik zelf ook nogal wat te leren heb. Neem zondagmiddag.
Onze kinderen hebben trek. Ze kijken even een filmpje op Netflix. Ik pak 2 bakjes en stop er wat chipjes in. Ik geef 1 bakje aan m’n dochter van 9 en 1 bakje aan m’n zoontje van 4. Ze zitten naast elkaar en beginnen beiden verrukt te eten. Dan wil de jongste een chipje van zijn grote zus en vraagt het aan haar. Zij zegt nee. Hij wil er eentje uit haar bakje pakken en zij wordt nu boos. Ik ga er gelijk naartoe. Op duidelijke toon zeg ik tegen de jongste: “Dit zijn jouw chipjes en die niet. Jij mag uit dit bakje eten.” Zijn zus steekt haar tong naar hem uit. Hij wordt boos en geeft haar een mep. Ze beginnen te kibbelen. Ik pak hem op en zet hem in de andere hoek van de bank neer: “Zo, en nu blijf jij hier zitten en jullie blijven van elkaar af!” Het gekibbel gaat door en de rust is ver te zoeken.
In deze beschrijving zie je dat ik rust probeer te scheppen met argumenten en regels en macht. Rationele en zelfreferentiële betekenisgeving zijn duidelijk herkenbaar in mijn aanpak. Je ziet al gauw dat dit uitmondt in een machtsstrijd waarin iedereen probeert zijn gelijk te halen en het eigenbelang voorop zet.
Nogmaals dezelfde situatie. Nadat ik de kinderen allebei hun bakje met chipjes heb gegeven, verlaat ik de kamer. Mijn partner blijft in de kamer en zit op de andere bank. De kinderen beginnen wederom gretig aan hun chipjes. De kleine man van 4 vraagt zijn grote zus om een chipje en zij zegt nee. Hij probeert er een te pakken en zij wordt boos. Mijn partner zegt met een kalme en vriendelijke stem vanaf de andere bank: “Atè (‘grote zus’), just share with your brother huh?” De oudste zucht geïrriteerd. Haar papa zegt, nog steeds rustig: “It’s okay atè, just give him one.” Met enige tegenzin geeft ze haar broertje een chipje. “Dank je” en even later pakt hij een chipje uit zijn bakje: “Wil je deze van mij?” Zijn zus pakt het aan en eet het op. Even later vraagt zij of hij soms nog een chipje van haar wil. De irritatie uit haar stem is verdwenen en haar stem klinkt lief. Zo delen ze de rest van hun chipjes samen tot het laatste chipje: “Hier, jij mag deze.” De wisselwerking tussen de kinderen in deze 2e variant leidde tot verbinding en harmonie.
Het is natuurlijk niet zo dat de kinderen dit zonder enige andere context en ervaringen zomaar even deden. Voor hun papa is delen iets vanzelfsprekends. Wanneer we bijvoorbeeld een broodje met ei en gesmolten kaas eten, en de kleinste heeft de kaas al van zijn ei afgegeten, kijkt hij verlekkerd naar mijn bord: “Mama, mag ik van jou een hapje?” Ik denk, gatsie, daar gaat mijn eitje! “Uhm, eet eerst dat maar op,” zeg ik in de hoop dat het hem lang genoeg afleidt zodat ik hopelijk genoeg tijd heb om m’n broodje zelf op te eten. Ondertussen snijdt mijn partner van zijn brood al een stukje af en geeft dat van over de tafel aan hem. Ook wanneer een van de kinderen direct aan hun papa zouden vragen of ze een stukje mogen, zou mijn partner zonder enige aarzeling een stukje hebben afgesneden en gegeven hebben. Ik zie aan tafel bij hem nooit enig signaal dat hij baalt, twijfelt, niet wil delen. Echt nooit.
In de Filippijnen, waar mijn partner vandaan komt, domineert groepssociale betekenisgeving. Delen is voor hem vanzelfsprekend. Daar leer je aandacht te hebben voor je omgeving en voor wat anderen nodig hebben of waar je een ander bij kunt helpen. Jij deelt met je kinderen, ouders, neefjes, nichtjes, ooms, tantes, vrienden, en zij delen met jou. Het geeft harmonie. Hoe je deelt toon je in je gedrag, kinderen nemen dat over.
Als je het uitlegt, rationaliseer je sociale betekenisgeving, zoals je de meeste politici ziet doen. Zo worden immigranten nare vreemden die niet passen in onze cultuur. Ik gun elk dorp, elke straat, elke familie of gezin, elke sportclub iemand uit een andere cultuur. Herkenning en waardering van groepssociale betekenisgeving kan juist helpen bij het oplossen van de immigratieproblemen.
Nicolien Pul, met dank aan Wim van Dinten
