Wie heeft er ooit z’n eigen eten gedood? Of was er bij? Het besef dat wat leefde eerst gedood werd is bij veel mensen weg wanneer je een verpakt stukje vlees of vis, al dan niet gekruid of bewerkt, koopt in de supermarkt. Je neemt niet meer waar hoe eten is ontstaan en gegroeid. Je kunt dat ook vrijwel niet. Wanneer je een keuze maakt voor welk pakje je pakt, is een oordeel over die herkomst als vanzelfsprekend vaak helemaal verdwenen. Ons oordeel wordt meer een oordeel over een product dat we kopen. Welke smaak wil ik in mijn gerecht? Vind ik het de prijs waard? Je leunt op kennis die erover beschikbaar is. Je gebruikt een of andere referentie om tot een oordeel te komen. De vraag hoe die referentie eruit ziet, komt echter nooit langs, terwijl het bepaalt wat we wel en niet waarnemen, hoe we oordelen, besluiten en handelen.
De betekenis van natuur voor ons is veranderd
Als in een samenleving en maatschappij de betekenis van leven, hoe we met elkaar omgaan, wat iets met je doet, snel verandert door ontwikkelingen in wetenschap, technologie en organiseren, vergaat het referentiestelsel dat in gebruik was. Jonge mensen geven anders betekenis aan verschijnselen en aan wat ze meemaken dan hun ouders. Organen van de democratie worden impliciet en expliciet herijkt. De betekenis die de natuur voor ons heeft verandert, industriële methoden kunnen niet langer uitgaan van economisch nut in het algemeen. Journalisten kunnen niet meer als vanzelfsprekend van hun eigen referentiestelsel of dat van hun krant of omroep uitgaan. Een referentiestelsel waarin je herkent hoe mensen betekenis aan iets toekennen en onder woorden brengen wordt onmisbaar.
Het Sezen-referentiestelsel vult dat gat. Zodra je er gebruik van maakt ontstaat ruimte voor opvattingen en ontwikkelingen die je eerder niet zag. Je krijgt oog voor wat in je eigen oriëntatie ontbrak. Je herkent bijvoorbeeld of jij zelf of iemand anders in verouderde vanzelfsprekende vormen van betekenisgeving is blijven hangen. Dan heb je ook door dat economische benaderingen nooit op de route naar duurzaamheid kunnen liggen zolang erin wordt uitgegaan van mensen die zichzelf centraal stellen, hun wensen in doelen omzetten die ze met rationele werkwijzen realiseren. Bovendien wordt in die benaderingen ook nog alle betekenis in getallen en geld uitgedrukt, is kwantitatief en kapitalistisch. Mensen die daarbij beweren dat het de route naar duurzaamheid is worden in het Sezen-referentiestelsel gelabeld als eco-butcher.
Presentatoren, journalisten, politici, rechters, docenten, opvoeders zouden over het Sezen-referentiestelsel dienen te beschikken. Ze kunnen dan beoordelen wat in een situatie een passende combinatie in vormen van betekenisgeving is. Daarnaast kunnen ze in gesprek met degenen die in een situatie leven, wonen of werken een handelingsrepertoire aanreiken dat associeert met passende vormen van betekenisgeving in hun situatie. Zij heten gullivers in het Sezen-referentiestelsel.
Tussen de eco-butcher en de gulliver zit de grootste groep. Mensen van die groep zijn nergens tegen, noemen de gulliver sympathiek, hebben geen oordeel over de eco-butcher, willen hun leefwijze handhaven, komen niet in beweging. In het Sezen-referentiestelsel worden ze passivisten genoemd. Ze gaan mee met hen die beloven dat alles blijft zoals het was. Het is ‘n vorm van conservatisme en geeft politici die voor hen opkomen een populistische tint.
De gulliver herkent welke mensen een afslag hebben genomen naar vormen van betekenisgeving die op de weg liggen naar een gaaf land. Die weg zal voortdurend anders worden geplaveid, maar de richting blijft dezelfde. Ik denk aan het verhaal dat Nicolien Pul met hartstocht vertelt:
Het Heerlijke Land is een initiatief van 2 jonge vrouwen die op ongeveer 1 hectare grond bij een landhuis een moestuin zijn begonnen. Ze verbouwen er zo’n 200 verschillende soorten groenten met zorg voor het bodemleven, de waterhuishouding en zonder enige vorm van bestrijdingsmiddel. Mensen uit de omgeving kunnen lid worden en mogen van mei t/m november elke week groenten komen plukken wat ze nodig hebben. Plukkers betalen naar rato wat ze kunnen missen. Zo kunnen mensen met een laag inkomen ook gezonde groenten eten en blijft er tevens een inkomen over voor de initiatiefnemers om gewoon prettig van te kunnen leven.
Mij lijkt dat zo alle ingrediënten aanwezig zijn voor het ontstaan van een levendige community. En dan niet alleen van mensen die daar plukken, maar ook van alles wat daar leeft boven en onder de grond. Met zoveel verschillende soorten groenten zal het een walhalla zijn voor allerlei soorten insecten en andere geleedpotigen. En de rovers die weer op hen afkomen. Met de tijd zullen vermoedelijk steeds meer soorten aanwaaien. De tuin wordt biodiverser. En misschien de rest van het landgoed ook. En zou zelfs de biodiversiteit toenemen in de stukjes bos of de tuinen in de woonwijk die in de buurt liggen?
Door de tijd heen zien ze van alles veranderen
De voorstelling die over deze tuin in mijn gedachten verschijnt, maakt dat ik ermee bezig ben. Ik hoor de insecten al zoemen, ik zie de vele verschillende kleuren groen en ontluikende bloemen. Een diepe rust en ontspanning komt over mij, al m’n zintuigen gaan open. Ik ga op in de omgeving en voel me ermee verbonden. Mijn kinderen gaan ook mee. Door de tijd heen zien ze van alles veranderen. Kleine kiemplantjes worden planten vol met eten. Soms groeit iets langzaam om dan in eens te exploderen. Ze ontdekken dat het tijd kost om te groeien en zijn buiten zinnen wanneer ze de eerste boontjes aan de staak zien verschijnen. Ze zien blaadjes met gaatjes en ontdekken verderop een paar rupsen. Ze volgen slakken. Elke week zien we nieuwe gezichten. We maken hier en daar een praatje en na een paar maanden kennen we al verschillende mensen. Soms komen we iemand op een andere plek tegen en…
Ik mijmer verder over wat er allemaal kan ontstaan en denk aan een citaat dat ik van één van de vrouwen las in een Nijmeegse krant: “Samen groenten oogsten, dat verbindt. In de supermarkt loop je langs elkaar heen, maar hier maken mensen al snel een praatje. Om recepten uit te wisselen bijvoorbeeld, of om te vragen hoe je palmkool moet oogsten.”
Kinderen die ermee opgroeien, nemen het de rest van hun leven mee
Ik hoop dat dit soort tuinen overal in Nederland ontstaan. Of variaties hierop. Of voedselbossen. Of woongemeenschappen die hun eigen moestuin hebben. De waarde van dit soort tuinen is enorm en op veel verschillende vlakken: voor biodiversiteit, voor gezondheid, voor verbinding, een plek waar kinderen op al die vlakken leren, en noem maar op. In wisselwerking met de omgeving en met respect voor die omgeving kan evolutionair van alles ontstaan wat we nu nog niet voor mogelijk houden. De ruimte die evolutionaire en sociale betekenisgeving hier krijgt is van onschatbare waarde. Kinderen die ermee opgroeien, nemen het de rest van hun leven mee. Het beïnvloedt de keuze voor hun opleiding, hoe ze hun leven willen leven. Ik wil graag dat zij meemaken dat het de kern is van het basis-onderwijs van hun kinderen.
Wim van Dinten en Nicolien Pul
