Afgelopen week werd ik door een collega gewezen op een verhaal van voetbalredacteur Willem Vissers in de Volkskrant van 18 maart 2024. Onder de kop Verlangen naar de falende mens, de VAR (Video Assistant Referee) maakt het nodeloos ingewikkeld, vertelt hij dat de interpretatie van beelden die mensen op een beeldscherm waarnemen in veel gevallen leidt tot oordelen die niet meer te volgen zijn. Het zou zuiverder zijn omdat je lijntjes trekt die duidelijk laten zien of regels worden overtreden. Om dat te bekijken ligt het spel minutenlang stil en wordt er geen uitleg over het uiteindelijke oordeel gegeven aan spelers en publiek. Bij de een geeft dit een gevoel van eerlijkheid, bij een ander leidt het tot frustratie, weer een ander ervaart dat ie mazzel heeft en een vierde verliest alle lol in het kijken naar voetbal (ik dus).
Plots drong het tot me door dat Vissers iets te pakken heeft dat veel wezenlijker is dan hij beschrijft. Neem buitenspel staan. Dat is erop gericht dat een speler niet achter de verdediging van de tegenstander op een bal gaat staan wachten. Hij neemt dan niet meer aan het spel deel, is ‘buiten spel’. Dat is heel goed waar te nemen, scheids- en grensrechters, toeschouwers en spelers zullen dat foutloos registreren. Intussen is het spel zo geëvolueerd dat aanvallers op één lijn staan met verdedigers. Ze staan nooit meer echt ‘buiten spel’, nemen er steeds aan deel. Een snelle verdediger kan zich permitteren dat hij wat meer ruimte laat dan een langzame verdediger. De coach stelt spelers op die juist op dat punt het verschil voor zijn ploeg kunnen maken. De scheids- en grensrechter zijn prima in staat om waar te nemen of er van echt ‘buiten spel’ staan sprake is. En toeschouwers laten direct weten wat ze van het oordeel van de scheids vinden.
Of neem de beoordeling van ‘hands’. Achter een beeldscherm kun je niet de invloed voelen van het weer, de wind, wat spelers tegen elkaar zeggen, wat ze elkaar al of niet gunnen, hoe de sfeer is op het veld. Of wat de invloed is van geur, een onzichtbare aanraking, de ervaring met deze scheids in eerdere wedstrijden. Om al die invloeden mee te kunnen wegen, is het nodig dat je op het veld loopt, met spelers communiceert, het patroon dat een speler in een wedstrijd heeft laten zien meeneemt in je beslissing. ’Hands’ wordt door de VAR teruggebracht tot louter aanraking van een bal met hand of arm. Inmiddels zie je dat verdedigers hun armen en handen achter hun lijf verstoppen als er wordt geschoten, wat een onnatuurlijke houding is als je voetbalt.
De VAR tast de essentie van het voetbalspel aan.
De VAR kan beelden vertraagd afspelen, dat herhalen, lijntjes trekken om posities uit te lezen. Het oordeel dat zo ontstaat is leidend en wordt opgedrongen aan de context, omgeving en omstandigheden op het veld waarop gespeeld wordt. Het tast de essentie van het voetbalspel aan. Die essentie is dat coaches, spelers, scheidsrechters, grensrechters en toeschouwers buiten op een veld met elkaar in wisselwerking zijn. En dat oordelen en beslissingen daar thuishoren en niet in een virtuele omgeving die wisselwerking tussen mensen en omstandigheden negeert. Om dat te beseffen heb je het Sezen-referentiestelsel nodig. Wat in wisselwerking ontstaat wordt daarin tot het domein van de realiteit gerekend. Alles wat mensen bedacht en geordend hebben, wordt als werkelijkheid geduid. Iedereen kan waarnemen dat werkelijkheden steeds meer de realiteit zijn gaan domineren. Hoever kan dat gaan?
Dat is sinds het ontstaan van de Nationale Politie steeds beter waar te nemen. Voor die tijd zag je nog wel eens een agent die op straat liep of fietste. Gekleed in een blauw uniform, wat iedereen eraan herinnerde dat op straat normen en regels gelden. Die agent maakte deel uit van de wisselwerking tussen bewoners in hun omgeving, kende de context van inwoners en winkels en bedrijven in zijn wijk, zag problemen aankomen. Die agent nam gedrag waar op straat en gaf een waarschuwing of een bekeuring waar hij met degene die een overtreding beging een gesprek over had. De politie had als leus ‘Waakzaam en Dienstbaar aan de samenleving’.
Van die organisatie is praktisch niets meer over. Het gebruik van ict heeft binnen de Nationale Politie zijn werk gedaan. De organisatie is door en door systemisch geworden. Meldingen komen digitaal binnen via meldkamers en regionale service centra, waar ze door een ‘politie-VAR’ worden beoordeeld en als opdrachten naar dienders worden gestuurd om af te handelen. De nieuwe hoofdcommissaris, spreekt uit dat zij pal staat voor de leus ‘Waakzaam en Dienstbaar aan de waarden van de rechtsstaat’.
Wat is een rechtsstaat? Dat is een model dat samenhang geeft aan wetten en regels, waarvan bestuurders, politici, journalisten en juristen verwachten dat het tot een betere samenleving leidt. De waarde van de rechtsstaat wil zeggen dat die wetten en regels gevolgd worden. Daarbij wordt wisselwerking tussen mensen en omstandigheden gereduceerd tot ‘objectieve’, contextloze eenduidigheid, zoals onder andere bij de toeslagenaffaire is gedaan. Tegelijkertijd zegt de hoogste leidinggevende van de Nationale Politie dat de diender weer op straat moet zijn. Maar een diender die ‘waakzaam en dienstbaar is aan de waarde van de rechtsstaat’ handelt heel anders dan een diender die ‘waakzaam en dienstbaar is aan de samenleving’. Je ziet dat uitgaan van werkelijkheden dominant is in de Nationale Politie en niet de realiteit van mensen die met elkaar en hun omgeving in wisselwerking zijn.
Digital First tast de essentie van dienstverlening in maatschappelijke sectoren aan
Hoe kon ict zo dominant worden in dienstverlening? Bij de overheid heeft digital first zijn intrede gedaan. Het stelt dat in de verbinding van een organisatie met een waardevol netwerk van burgers, medewerkers, bestuur, partners en leveranciers, digitale technologieën en data een dominante rol spelen, altijd voorop moeten staan. En dat dit nodig is om samen een prettige, veilige, inspirerende, betaalbare en leefbare leefomgeving te creëren en te behouden.
Ict-marketing heeft met digital first bereikt dat men is gaan geloven dat je met systemen beter kunt organiseren en dat het een betere toekomst geeft. Bezwaren tegen het gebruik ervan worden gepareerd met het statement dat gebruik van systemen objectief is en dus beter. Er wordt een rationele definitie van de situatie mee ingesteld, waarmee wisselwerking en de niet rationele vormen van betekenisgeving eerst achter een doorzichtig gordijn en inmiddels achter een dikke muur zijn weggespeeld. Dit is zichtbaar in elke westerse maatschappij waar rationele betekenisgeving in het hart zit van basis- en voortgezet onderwijs. Het geeft in combinatie met zelfreferentialiteit de grondslag van economie en bedrijfskunde. Het vraagt ‘enhanced education’ – een aanvullende leerweg – om wat weg is geraakt te boven te komen.
Het verlangen van Willem Vissers staat voor een groot en belangrijk maatschappelijk fenomeen: Het verlangen dat wisselwerking tussen mensen in hun omgeving en omstandigheden weer vertrekpunt wordt in alle maatschappelijke sectoren. Het geeft organisaties een andere vorm van werken die wij mens-en-contextgedreven noemen. Het woord contextgedreven staat voor uitgaan van wisselwerking. In wisselwerking komt de betekenis van evolutie, groei ervaren en zicht hebben op toekomstperspectief naast betekenis als gehechtheid, vriendschap en zorg tot gelding. Mensen hebben initiatiefkracht, worden niet geremd door regels en systemen, hebben niet voor alles en nog wat een organisatie nodig, bedelen niet om geld. Als je eraan gaat rekenen voor de zorgsector kom je tot een besparing van zo’n 30% bij betere en hoogwaardiger zorg. In het maatschappelijk veld wordt het verlies van evolutionaire en sociale betekenisgeving ermee hersteld.
Mens-en-contextgedreven werken is niet regelvrij of naïef. Je gebruikt ook rationele en zelfreferentiële betekenisgeving maar evolutionaire en sociale betekenisgeving domineren in je oordeelsvermogen en handelen. Dan gebruik je ict helpend, nooit dominerend. Dan gebruikt de scheids bijvoorbeeld doellijntechnologie als aanvulling op de eigen waarnemingen en kun je ict gebruiken om spelsystemen te simuleren bij training.
Op de weg die ik voor me zie worden we ons ervan bewust dat gebruik van ict niet meer als vanzelfsprekend wil zeggen dat het vooruitgang oplevert. We laten ons niet langer kortwieken door ict. Mensen falen niet, ze geven op een andere manier betekenis aan verschijnselen dan systemen. Dat wil ik graag aan het verlangen van Willem Vissers toevoegen.
Leonie van Dinten
